Integracja sensoryczno-motoryczna
Integracja sensoryczna to proces, dzięki któremu mózg otrzymując informacje ze wszystkich zmysłów rozpoznaje je, segregując, interpretując i integrując ze sobą i z wcześniejszymi doświadczeniami odpowiada adekwatną reakcją.
Przez zmysł wzroku, słuchu, węchu, dotyku i zmysłu równowagi odbieramy bodźce z ciała i otoczenia. Informacje te przekazywane są do mózgu, następnie odpowiednio są segregowane i interpretowane abyśmy mogli zareagować w sposób odpowiedni do danej sytuacji. Jeśli trzymamy w dłoniach coś kulistego o pomarańczowej barwie, to poprzez zmysł czucia głębokiego określamy ciężar i kształt. Poprzez zmysł dotyku wyczuwamy porowatość powierzchni, poprzez zmysł węchu zapach, a wzrokiem ustalamy barwę. Każda z tych informacji jako jedyny bodziec jest niewystarczający, lecz scalone razem i przeanalizowane, pozwalają nam rozpoznać pomarańczę i w odpowiedni sposób zachować się aby np. obrać czyli dostosować siłę nacisku mięśni ręki tak aby nie uszkodzić miąższu.
Integracja sensoryczna to taka integracja wrażeń zmysłowych by mogły być użyte w celowym działaniu.
Proces integracji sensorycznej zaczyna się od pierwszych miesięcy życia płodowego i najintensywniej przebiega do końca wieku przedszkolnego.
Aby dziecko mogło prawidłowo funkcjonować, wszystkie zmysły muszą prawidłowo działać i harmonijnie ze sobą współpracować. Mózg musi sobie radzić z napływem bodźców w prawidłowy sposób je integrować i przetwarzać dostarczając człowiekowi dokładnej informacji o nim samym i otaczającym świecie.
Twórcą teoretycznych podstaw oraz sposobów diagnozy i terapii zaburzeń integracji sensorycznej była dr Jean Ayres (1920 - 1989) psycholog i terapeuta zajęciowy w Instytucie Badań Mózgu Uniwersytetu Los Angeles.
J. Ayres stwierdziła, iż rozwój integracji zmysłowej zależy od trzech najwcześniej dojrzewających układów zmysłu: dotykowego, proprioceptywnego i przedsionkowego. To one tworzą bazę, która wraz z rozwojem i integracja odruchów nadaje kształt rozwojowi dziecka.
· Układ dotykowy ma receptory umiejscowione w skórze i na jej powierzchni, odbiera wrażenia lekkiego i głębokiego dotyku, nacisku, ciepła, zimna i bólu
· Propriocepcja to odbiór wrażeń płynących z mięśni i ścięgien informujących mózg o położeniu ciała, jego poszczególnych części oraz o tym, czy i jakie ruchy wykonuje.
· Układ przedsionkowy (zmysł równowagi) ma receptory w uchu wewnętrznym, reaguje na siłę grawitacji, ruchy linearne i obrotowe oraz przyspieszenie.
Obiór wrażeń dotykowych i proprioceptywnych ma podstawowe znaczenie dla rozwoju percepcji schematu ciała. Wpływa na funkcje motoryczne: koordynacje ruchów, sprawność manualna i lateralizacje, planowanie sekwencji ruchów, co z kolei znajduje odzwierciedlenie w rozwoju samoobsługi, przyswajaniu technik rysowania i pisania, w posługiwaniu się narzędziami.
Układ przedsionkowy pomaga w prawidłowym odbiorze wrażeń przez inne systemy sensoryczne (wzrokowy, słuchowy, proprioceptywny). Ma wpływ na stabilizacje napięcia mięśniowego, utrzymanie równowagi, koordynację, płynność ruchów ciała i ruchów gałek ocznych – a zatem na postawę ciała podczas aktywności ruchowej, oraz przy wykonywaniu zadań przy stole, właściwą sprawność rąk i współpracę między rękami. Znajduje to również odzwierciedlenie w przyswajaniu technik szkolnych, jak również nabywaniu sprawności ruchowej i umiejętności w zakresie samoobsługi.
Centralne miejsce w teorii J. Ayres zajmuje koncepcja sekwencyjności rozwoju, która mówi, że każdy etap rozwoju zależy od stopnia dojrzałości poprzedniego etapu. W oparciu o teorie z zakresu neurofizjologii i psychologii Ayres opracowała hipotetyczny model przebiegu integracji sensorycznej i opisała cztery stadia rozwoju tego procesu.
Zaburzenia integracji sensorycznej zwane inaczej zaburzeniami przetwarzania sensorycznego to brak efektywnego odbioru i organizacji informacji sensorycznych w obrębie ośrodkowego układu nerwowego oraz nieprawidłowe na nie reakcje np. emocjonalne lub ruchowe. Zaburzenia integracji sensorycznej nie muszą dotyczyć uszkodzenia układu nerwowego, lecz mogą oznaczać nieprawidłowości związane z przetwarzaniem informacji (bodźców).Przyczyny mogą być różne i nie do końca są poznane.
Najczęstszymi zauważalnymi przez rodziców i nauczycieli objawami zaburzonej integracji sensorycznej są:
- hiperaktywność
- hipoaktywność
- problemy z koncentracją uwagi
- nadpobudliwość emocjonalna
- obniżony poziom koordynacji wzrokowo – ruchowej
- niezdarność ruchowa
- zaburzenia poczucia kierunku (mylenie prawa/ lewa strona)
- zaburzenia mowy
- problemy z pisaniem, rysowaniem, malowaniem, czytaniem
- problemy w obcowaniu z innymi dziećmi
- problemy w samoobsłudze i wykonywaniu codziennych czynności
- niska samoocena
Zaburzenia integracji sensorycznej współwystępują miedzy innymi z:
- nadpobudliwością ruchową
- zespołem Aspergera
- autyzmem
- mózgowym porażeniem dziecięcym
- zespołem Downa
- zespołem FAS
- rozszczepem kręgosłupa
- zespołem kruchego chromosomu X
Zajęcia integracji sensorycznej w naszej szkole odbywają się w specjalnie przygotowanej i urządzonej sali gimnastycznej. Wyposażenie stanowi specjalistyczny sprzęt, dzięki któremu możliwa jest stymulacja przedsionkowa, proprioceptywna i dotykowa.
Celem zajęć integracji sensorycznej jest poprawa jakości przesyłania i organizacji informacji sensorycznej oraz wytworzenie odpowiedniej reakcji adaptacyjnej. Reakcja adaptacyjna to efektywne reagowanie, odpowiednie do wymogów otoczenia.
Terapia obejmuje integracje podstawowych reakcji posturalnych, integrację obu stron ciała, stymuluje rozwój reakcji równoważnych, apraksji, orientacji w przestrzennej i lateralizacji, czucia powierzchniowego i głębokiego. Zajęcia ukierunkowane są również na poprawę sprawności motoryki dużej i małej (ćwiczenia grafomotoryczne), koncentrację uwagi, zdolności wzrokowe i słuchowe, poprawę funkcjonowania emocjonalnego oraz samodzielności i samooceny.
Warto podkreślić, iż zajęcia integracji sensorycznej nie zastępują edukacji, lecz ją wspomagają bądź przygotowują ucznia do procesu uczenia się i adaptacji w grupie.
Opracował: Wojciech Nowak